Na podstawie ksiąg protokołów i kronik szkolnych opracowała mgr Cecylia Tokarz (Kraków 2006)
Historia powstania naszej szkoły związana jest z odzyskaniem niepodległości przez Polskę. W 1920 roku Rada Gminy Rakowice zakupiła parcelę od hrabiego Antoniego Potockiego pod budynek szkolny sprzedając grunty należące do gminy. Rakowice w tym okresie były typowym przedmieściem miasta Krakowa. Liczba ich mieszkańców wynosiła 3600, w tym 3560 Polaków i 40 Żydów.
W 1920 roku nie rozpoczęto budowy z powodu braku funduszy. Rozpoczęto ją dopiero w kwietniu 1922 roku, po zebraniu odpowiedniej kwoty przeznaczonej na ten cel, również sprzedając kolejne działki gminne. Szkoła miała w niczym nie ustępować szkołom krakowskim. Plany opracowało Starostwo. Rozpisano konkurs na jej budowę. Ze względu na ciągłe kłopoty finansowe wybrano najtańszy kosztorys, co w przyszłości powodowało konieczność remontów i przeróbek. Rada Gminy zorganizowała wiec, w którym udział wzięli mieszkańcy Rakowic. Obecny na wiecu był inspektor szkolny pan Lorenc, który zachęcał wszystkich zebranych do pomocy przy budowie. Przedstawił korzyści jakie szkoła w Rakowicach da już nie tylko gminie, ale całemu społeczeństwu. 15 września w 1924 roku oddano do nauki szkolnej piętrowy budynek, w którym były dwie sale na pierwszym piętrze. Inne pomieszczenia tj. klasa lekcyjna na parterze, ubikacje, mieszkanie dla kierownika, tercjana, gabinet przyrodniczy i kancelaria nie były jeszcze w pełni wykończone. Początkowo szkoła była 3-klasową placówką. Tymczasowym kierownikiem został Zygmunt Barta.
26 października 1924 roku poświęcono szkołę. Była to wielka, patriotyczna uroczystość. Budynek szkolny wyglądał imponująco. Kierownik w protokole z dnia 28 października 1924 roku napisał:
„Dzień ten pozostanie na długo w pamięci wszystkich, którzy brali udział w tej uroczystości. Z tym dniem nauka nabierze właściwego tempa – gdyż w poprzednich tygodniach brak jednej klasy jak i przygotowania uniemożliwiły systematyczną pracę.”
Rok później szkoła była placówką 4-klasową, administracyjnie podlegała nadal szkole w Czerwonym Prądniku. Z każdym rokiem powiększała się ilość uczących się dzieci i oddziałów, stąd warunki lokalowe były coraz trudniejsze. Nowy inspektor szkolny pan Urszulki wydał decyzję o rozpoczęciu rozbudowy placówki, która zaczęła się w czerwcu 1930 roku. W 1929/30 roku powstała klasa piąta, a w następnych latach: szósta i siódma.
W 1930 roku władze oświatowe przyznały szkole samodzielność i została utworzona Szkoła Powszechna w Rakowicach.
Rodzice wraz z nauczycielami powołali pierwszy w historii szkoły Komitet Rodzicielski, który starał się dostarczać fundusze na zakup pomocy naukowych, książek i dożywiania dzieci. Składka na Komitet Rodzicielski wynosiła od 20 gr miesięcznie.
W 1931/32 roku zostaje powołana do życia Rada Szkolna Miejscowa w Rakowicach. W jej skład weszli: rodzice, kierownik szkoły i ludzie, którzy wspierali szkołę. Rada bardzo czynnie i skutecznie pomagała nauczycielom w pracy z dziećmi, organizując wycieczki, zakupując pomoce i przeznaczając fundusze na pomoc biednym dzieciom. W 1931 roku zakończono rozbudowę szkoły i w dniu 18 października budynek został poświęcony. Na uroczystość zaproszono księdza Metropolitę Krakowskiego Arcybiskupa Adama Sapiehę, który jednak z powodu choroby nie przybył, a aktu poświęcenia dokonał ksiądz Infułat Kulinowski prezbiter kościoła Najświętszej Marii Panny w Krakowie. Nowo wybudowany budynek oddano pod opiekę Rady Szkolnej Miejscowej i kierownictwa szkoły. Do szkoły uczęszczało coraz więcej młodzieży. W 1932/33 roku zapisanych było 375 uczniów. Zorganizowano świetlicę z fachową opieką. Młodzież w świetlicy czytała czasopisma „Płomyk”, „Płomyczek”, książki, wymieniała znaczki pocztowe, śpiewała różne pieśni.
W 1933 roku utworzona została gromada zuchów nosząca nazwę „Druga Gromada Orląt Królewskich”, powstała również drużyna harcerska licząca 20 druhów podzielonych na cztery zastępy: „Psy”, „Koty”, „Jelenie”, „Żubry”. Drużynę prowadził pan Piątkowski inżynier kolejowy, działacz harcerski. Zbiórki gromady i drużyny odbywały się dwa razy w tygodniu. W 1936 roku założono Koło Towarzystwa Szkoły Ludowej w Rakowicach, które swoją działalność prowadziło w budynku szkolnym. W roku szkolnym 1935/36 nauczyciele zorganizowali w szkole SKO oraz założyli Spółdzielnię Uczniowską, w której dzieci mogły zakupić przybory szkolne.
12 października w 1937 roku inspektor szkolny w Krakowie przemianował 7-klasową Publiczną Szkołę Powszechną w Rakowicach na Publiczną Szkołę Powszechną III stopnia. Do wybuchu II wojny światowej szkoła działała bardzo prężnie. Odbywały się w niej różne imprezy dla dzieci i mieszkańców Rakowic. Prezentowane były odczyty, wykłady, przedstawienia amatorskiego teatrzyku pod nazwą „Koło Młodzieży”. Redagowana była gazetka szkolna pt. „Głos Dziecka”. Odbywały się konferencje rejonowe, na których pokazywane były lekcje, zjazdy nauczycieli z całego rejonu.
31 maja 1938 roku odbyło się w szkole ” Swięto Pieśni” z udziałem innych szkół pod hasłem „Naród polski w pieśni i tańcu”.
W repertuarze obok hymnu państwowego i marszu Pierwszej Brygady jako stałej części programu, przygotowano pieśni i tańce własnego lub najbliższego regionu. A oto recenzja jaka ukazała się w związku z tą imprezą w jednym z dzienników krakowskich.
Szkoła współpracowała z Zakonem Księży Pijarów. Msze święte dla młodzieży szkolnej odbywały się w kaplicy zakonu. Z każdym rokiem szkolnym powiększała się ilość uczniów i w 1937/38 roku szkoła liczyła już jedenaście oddziałów. Klasy były bardzo liczne np. klasa piąta liczyła 77 uczniów. Niektórzy nauczyciele przydzielone mieli po dwa wychowawstwa. Kierownictwo szkoły wraz z gronem nauczycielskim wprowadziło przepisowe ubrania dla uczniów. Dziewczynki miały nosić czarne chałaty, na głowie granatowe berety z literą „R” i paskami oznaczającymi dany oddział. Chłopcy – granatowe czapki rogatywki z paskiem żółto-czarnym z literą „R” i numerkiem oznaczającym oddział. Ubranie mieli zakupić rodzice.
Szkoła tylko na krótko przerwała swoją działalność po wybuchu II wojny światowej. Już w październiku 1939 roku rozpoczęła się nauka. Zmniejszyła się jednak ilość dzieci. Nauczyciele uczyli w trudnych warunkach. W 1940 roku budynek szkolny został zajęty przez władze wojskowe i nauka odbywała się po południu w szkole w Czerwonym Prądniku. Mimo okupacji klasy liczyły po dwa oddziały. Dzieci w klasach pierwszych i drugich uczyły się w wynajętych salach u Jana Biernackiego przy ulicy Głównej w Rakowicach. Klasy od trzeciej do siódmej w szkole w Czerwonym Prądniku. Dla dzieci i nauczycieli zmniejszyła się ilość godzin lekcyjnych w tygodniu. Młodzież uczyła się bez podręczników, które zostały zakazane przez władze okupacyjne. Można było tylko korzystać z miesięcznika „Ster”, który został zaprenumerowany. Zakazano uczyć historii i geografii politycznej. Wszystkie pisma urzędowe do władz szkolnych musiały być redagowane w języku niemieckim.
W czerwcu 1941 roku wynajęto budynek w Rakowicach przy ulicy Żwirki i Wigury na potrzeby szkolne. W protokołach z rad pedagogicznych w tym okresie pojawia się numer szkoły 59 jako Publiczna Szkoła Powszechna nr 59 w Rakowicach. Prawdopodobnie numer ten został nadany przez władze niemieckie.
W czerwcu 1944 roku budynek przy ulicy Głównej został zajęty przez władze wojskowe. Wynajęto pomieszczenia w prywatnych domach przy ulicy Młyńskiej 90 i 336. Niektóre klasy uczyły się co drugi dzień, ze względu na małą ilość pomieszczeń. Tymczasowo wynajęto sale w budynku Szkoły nr. 36 na Grzegórzkach przy ulicy Żółkiewskiego 15. Dzieci musiały pokonywać bardzo dużą odległość z Rakowic na Grzegórzki co było bardzo uciążliwe zwłaszcza w trudnych warunkach zimowych.
W styczniu 1945 roku Kraków został wyzwolony. 18 kwietnia 1945 roku przygotowano święto „Odrodzenia Szkoły Polskiej”. Organizowane było na nowo harcerstwo i PCK. Po wojnie utworzono klasy dla dzieci zaniedbanych w czasie okupacji. W ciągu roku dzieci te miały opanować materiał z dwóch klas, aby nadrobić zaległości. W 1946 roku nastąpił powrót do szkoły w budynku przy ulicy Głównej 85. Powstał fundusz stypendialny dla najbiedniejszych dzieci.
25 listopada 1947 roku kierownik szkoły Władysław Piber wraz z Komitetem Rodzicielskim rozpoczęli akcję zbierania funduszy na sztandar dla szkoły w Rakowicach przy ulicy Głównej. Aktywna współpraca mieszkańców Rakowic, dobra praca organizacyjna kierownika oraz grona nauczycieli przyczyniły się do osiągnięcia tego celu. Dnia 13 czerwca 1948 roku odbyło się poświęcenie sztandaru oraz nadanie imienia Tadeusza Kościuszki. Uroczystą mszę świętą odprawił ksiądz Infułat Ferdynand Machaj w kaplicy księży Pijarów w Rakowicach. W uroczystości wzięli udział: przedstawiciele Zarządu Miasta Krakowa, wojska, partii politycznych, szkolnictwa, delegacje związków zawodowych, młodzieży szkolnej, harcerstwa i straży pożarnej. Wręczenia sztandaru młodzieży szkolnej dokonał kierownik szkoły ze słowami:
„Przeżywając wraz z wami tę doniosłą chwilę wręczenia szkole sztandaru oraz nadania jej imienia, życzę wam z całego serca, aby hasła umieszczone na tym sztandarze były waszymi hasłami”.
W latach powojennych szkoła – tak jak wszystkie państwowe urzędy zmieniła swój charakter. Nauczyciele zobowiązani byli zapisywać się do organizacji partyjnej. Musieli przygotowywać referaty na rady pedagogiczne o treści ideologicznej np. „Chaos gospodarki kapitalistycznej” czy „Idea marksizmu”, „Losy i historia nauki Karola Marksa”. W szkole wprowadzono współzawodnictwo między klasami: w nauce, w zachowaniu, sporcie. Nauczyciele pracowali bezpłatnie w godzinach nadliczbowych jako czyny społeczne. W szkole odbywały się regularnie akademie z okazji Wielkiej Rewolucji Październikowej, Dnia Wojska Polskiego, Pierwszego maja oraz rocznicy powstania Armii Czerwonej. Powstały nowe koła zainteresowań np. Koło przyjaźni radziecko – polskiej. Organizowane były również akademie z okazji innych uroczystości o nie ideologicznym charakterze.
W 1950 roku wprowadzono do szkoły język rosyjski jako obowiązkowy przedmiot. Nauczyciele mieli obowiązek opierać swoją pracę na pedagogice radzieckiej. W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych w szkole wprowadzono wiele inicjatyw pozwalających rozwijać zainteresowania młodzieży. Organizowano wycieczki do Wrocławia, kolonie letnie w Suchej dla dzieci z biednych rodzin.
W 1952 roku zorganizowano balet szkolny, chór, który zdobywał pierwsze miejsca w różnych konkursach. Przygotowywano poranki chopinowskie. Sadzono drzewa wzdłuż ulicy Pilotów i uprawiano ogródek szkolny. W 1958 roku wprowadzono tarcze szkolne tzw. emblematy. W roku szkolnym 1962/63 zakupiono do świetlicy pierwszy telewizor, który był wielką atrakcją.
Lata sześćdziesiąte to okres dużego rozwoju urbanistycznego dzielnicy, w szkole przybywało dzieci. Nauka odbywała się nawet na trzy zmiany. W 1963 roku zorganizowano Uniwersytet dla Rodziców, który prowadziła jedna z nauczycielek szkolnych.
W 1965 roku nastąpiła reorganizacja szkoły. Dużą ilość uczniów przeniesiono do nowo-wybudowanej Szkoły Podstawowej nr 114. Szkołę zmniejszono do ośmiu oddziałów. W 1966 roku nastąpiła reorganizacja szkolnictwa podstawowego i utworzono klasę ósmą. W związku z budową nowych szkół w okolicy i powstania nowych osiedli mieszkaniowych ciągle ulegała zmianie liczba oddziałów w szkole.
31 sierpnia 1974 roku odszedł na emeryturę długoletni kierownik szkoły Władysław Piber.
Ze względu na stale powiększającą się ilość dzieci w szkole i trudne warunki lokalowe władze dzielnicy wydały decyzję o budowie nowej szkoły przy ulicy Sadzawki. Dzień 28 października 1975 roku na trwałe zapisał się w dziejach szkoły, gdyż rozpoczęto jej budowę. W sierpniu 1977 roku szkoła została oddana do użytku.
Było w niej szesnaście sal lekcyjnych, w tym cztery pracownie, biblioteka, sala gimnastyczna, świetlica z jadalnią, przychodnią szkolno-pediatryczną oraz piękny teren przyszkolny z trzema boiskami. Uroczyste otwarcie placówki nastąpiło 12 października 1977 roku.
W 1979 roku został ufundowany przez rodziców, uczniów, nauczycieli i zakład opiekuńczy – Przedsiębiorstwo Handlu Chemikaliami „Chemia”, nowy sztandar dla szkoły. Uroczystość wręczenia sztandaru odbyła się 11 kwietnia w sali kina „Kijów”.
Nowy sztandar nawiązuje nie tylko do postaci patrona, lecz także do tradycji kościuszkowskich. Na prawej stronie, na zielonym tle widnieje postać Tadeusza Kościuszki w białej sukmanie, w złotym otoku z liści laurowych oraz napis złotymi literami: Szkoła Podstawowa nr 64 im. Tadeusza Kościuszki w Krakowie. Po obu stronach Naczelnika znajdują się daty: 1794 oraz 1979 (data przysięgi i data fundacji sztandaru). Lewa strona była kopią sztandaru Pierwszej Dywizji im. Tadeusza Kościuszki. Ojczyste barwy biel i czerwień były w formie krzyża, w środku srebrny, pięknie haftowany orzeł, w otoku napis: Honor i Ojczyzna. Całość wyhaftowana została przez artystki ze Spółdzielni Przemysłu Ludowego i Artystycznego im. Stanisława Wyspiańskiego w Krakowie. Koszt sztandaru wyniósł pięćdziesiąt tysięcy złotych.
Nasza szkoła pielęgnuje tradycje związane z patronem szkoły. Przygotowujemy co roku święto z tej okazji z uroczystą mszą świętą i apelami. Organizujemy wycieczki klas piątych i szóstych do Wrocławia na Panoramę Racławicką. Nasza szkoła to szkoła przyszłości, w której najważniejszym dobrem jest młody człowiek i jego wszechstronny rozwój, to placówka, która rodzi wiarę we własne siły, uczy przełamywać bariery nieśmiałości, pomaga rozwijać pasje i talenty. Uczeń czuje się w niej akceptowany i bezpieczny.
